Лукашэнка, падобна, парушыў сваю апошнюю догму, якую абяцаў беларусам. Эксперт адказаў палітыку, якога зноў раздражняе насельніцтва
12 сакавiка 2024 у 1710260340
«Зеркало»
Аляксандр Лукашэнка чарговым разам выказаў незадаволенасць беларускім народам, які смее «патрабаваць ад улады тое, што яна рабіць не павінная». Палітык напярэдадні прапанаваў людзям скідвацца яшчэ і на добраўпарадкаванне двароў. Ці можна ў такім выпадку казаць, што Беларусь - усё яшчэ сацыяльная дзяржава, ці стаўленне да народа ўсё больш набывае адценні прыгоннага права? Пра гэта ў сваёй калонцы для «Люстэрка» разважае эканаміст Леў Львоўскі.
Ёсць два кардынальна розныя падыходы да будаўніцтва дзяржавы. Першы варыянт уяўляе сабой патэрналісцкую дзяржаву, якая клапоціцца пра людзей, ажыццяўляе асноўныя дзярпаслугі за кошт бюджэту. Адпаведна, людзі ў такіх краінах плацяць вялікія падаткі, каб мець доступ да клопату высокай ступені: дапамогі ад галечы, па беспрацоўі, медыцына і адукацыя, якія аплачваюцца з бюджэту, рамонт дамоў і гэтак далей.
На супрацьлеглым канцы спектру - лібертарыянская дзяржава, у якой, наадварот, людзі плацяць мінімум падаткаў, за што атрымліваюць ад яго мінімум дабротаў і бонусаў. То-бок вы ўносіце мала падаткаў, але вам даводзіцца траціцца на дзіцячы садок, а бясплатная адукацыя і ахова здароўя - толькі на мінімальным узроўні, за астатняе трэба плаціць са свайго кашалька.
Даведка «Люстэрка». Чыноўнікі працягваюць актыўна зразаць сацпакет, які раней гарантавалі насельніцтву. Так, у снежні 2023 года Аляксандр Лукашэнка ўвёў змяненні па сацыяльным абслугоўванні і сацвыплатах: да прыкладу, у дамы-інтэрнаты трапіць будзе складаней. Цяпер чыноўнікі хочуць узмацніць правілы прызначэння дапамогі па беспрацоўі. Раней улады ўвялі абмежаванні па сямейным капітале і прыдумалі чарговыя новаўвядзенні па «дармаедах». І гэта толькі некаторыя прыклады таго, як зразаюць сацпадтрымку.
Для прыкладу крайнімі пунктамі гэтых полюсаў можна назваць ЗША з аднаго боку і Швецыю, Ізраіль - з другога. У выпадку апошніх двух добра відаць, што з людзей бяруць шмат падаткаў, але затое наўзамен даюць вялікі аб'ём сацыяльных гарантый.
Тут хаваецца важнае філасофскае пытанне - што гэта за дзяржаўныя грошы? У некаторых краін, дзе шмат карысных выкапняў, напрыклад, бываюць сапраўды дзяржаўныя сродкі. Але ў выпадку Беларусі дзяржаўных грошай няма - у нас ніякія дыяменты не здабываюцца, нафта ёсць, але яе мала. За кошт яе здабычы бюджэт не напоўніш. Усё, што ёсць у казне, паступае туды ад працы людзей. Можна было б сказаць, што ёсць дзяржаўныя заводы. Але і тыя калісьці былі пабудаваныя людзьмі, і працуюць там на вытворчасці таксама людзі. Афіцыйна ў розныя гады 80−90% бюджэту Беларусі забяспечваецца за кошт падаткаў.
У той жа час у Беларусі ствараецца крыху шызафрэнічная сітуацыя. Па ўзроўні падаткаабкладання мы зусім не лібертарыянская краіна - у нас мала таго, што даволі высокія падаткі, дык імі абкладзенае ўсё: даходы фізічных асоб, валоданне аўтамабілем, карыстанне дарогамі, акцызы. Падатак на дабаўленую вартасць адносна некаторых краін невысокі, але і маленькім яго не назавеш. У сярэднім кожны пяты выдаткаваны на пакупкі рубель ідзе дзяржаве ў выглядзе гэтага падатку.
Сярэдні беларус аддае дзяржаве больш чым палову сваіх даходаў. Спачатку гэта 48% праз падаходны падатак і сацыяльныя ўнёскі, большую частку якіх за яго выплачвае наймальнік. А потым у ход ідуць іншыя, у тым ліку ўскосныя падаткі - той жа НДВ, акцызы на бензін, падатак на аўто, нерухомасць і гэтак далей.
Першапачаткова ўсе гэтыя зборы падаваліся пад лозунгам сацыяльнай дзяржавы, або, як я называў яе вышэй, патэрналісцкай: «Вы давайце плаціце падаткі, а наўзамен у нас будзе мала бедных, бяздомных, будуць бясплатная медыцына і адукацыя».
Выходзіць, у плане збору падаткаў усё ідзе па структуры патэрналісцкай дзяржавы. А цяпер выглядае так, быццам Аляксандр Лукашэнка натхніўся славай вядомага лібертарыянца - прэзідэнта Аргенціны Хаўера Мілея і вырашыў: варта было б, каб людзі менш патрабавалі ад дзяржавы і самі клапаціліся пра свой дабрабыт. Ім бы падвезці бетон і арматуру, а яны ўжо самі хай кладуць яе і бетануюць сабе двары.
Гэты ж падыход яскрава праявіўся падчас кавіду. Тады таксама не дзяржава клапацілася пра людзей - гэта рабілі яны самі. Хто маскі шыў, хто купляў сродкі абароны і гатаваў абеды для медыкаў, хтосьці даваў ім жыллё, каб абараніць іх сем'і. А дактары літаральна паміралі на працы, адначасна прыкрываючы сабой Мінздароўя. Дзяржава ўхілілася ад гэтай праблемы.
Такая практыка, калі праблемы насельніцтва шмат у чым вырашаюцца ім самім, выглядае натуральнай для такіх краін, як ЗША. Але пра гэта трэба дамаўляцца ў самым пачатку і да таго ж браць менш падаткаў з людзей і бізнесу. А ў нас атрымліваецца, што падаткі дзяржава спраўна збірае, гаворыць людзям, што рабіць, - мужчыны абавязаныя служыць у войску, дактары (і не толькі яны) павінныя адпрацоўваць па ўказцы чыноўнікаў за сваё навучанне. Хутка, мабыць, трэба будзе і за адукацыю плаціць, і адпрацоўваць потым.
То-бок людзі ў Беларусі дзяржаве вінныя шмат чаго, а яна нам, аказваецца, не. Так не працуе. Варта было б вызначыцца - дзяржава бярэ з людзей мала падаткаў, і кожны сам выкоўвае сваё шчасце, але тады і ўсе свабоды трэба аддаць людзям. Альбо ў нас суперсацыяльная дзяржава, якая цалкам пра цябе клапоціцца, а наўзамен ты робіш вялікі ўнёсак у выглядзе падаткаў.
Лукашэнка ўвесь час навязваў беларусам дзве догмы: «абы не было вайны» і «затое чысценька». У 2022 годзе мы менавіта з віны палітыка атрымалі вайну па суседстве (без яго згоды атака на Кіеў з беларускай тэрыторыі была б немагчымая), а цяпер ён, відаць, спрабуе нас падрыхтаваць да таго, што нават чысценька не будзе.
Ствараецца ўсё большае ўражанне, што Аляксандр Лукашэнка пачаў успрымаць людзей як прыгонных, якія яму не вельмі падабаюцца - «Ну такія людзі, такі народ, і іншага ў нас не будзе», - але іншых у яго няма, і даводзіцца з імі жыць і неяк імі кіраваць.
Што стаіць за кідкімі загалоўкамі? Што гэта значыць для Беларусі і для вас асабіста? «Люстэрка» дае слова незалежным экспертам, каб вы маглі не заблытацца ў навінах і лепш разабрацца ў тым, што адбываецца.
Дапамажыце «Люстэрку» працягнуць працу
Станьце патронам «Люстэрка» - журналісцкага праекта, якому вы дапамагаеце заставацца незалежным. Ахвяраваць любую суму можна хутка і бяспечна праз сэрвіс Donorbox.
Гэта бяспечна?
Калі вы не ў Беларусі - так. Гэты сэрвіс выкарыстоўвае больш за 80 тысяч арганізацый з 96 краін. Ён сапраўды надзейны: у аснове - аплатная сістэма Stripe, сертыфікаваная па міжнародным стандарце бяспекі PCI DSS. А яшчэ банк не ўбачыць, што плацёж зроблены ў адрас «Люстэрка».
Вы можаце зрабіць разавае ахвяраванне або аформіць рэгулярны плацёж. Рэгулярныя данаты нават на невялікую суму дазволяць нашай рэдакцыі лепш планаваць уласную працу.
Важна: не данацьце з картак беларускіх і расійскіх банкаў. Гэта пытанне вашай бяспекі.
Калі для вас больш зручны сэрвіс Patreon - вы можаце падтрымаць нас з дапамогай яго. Аднак Donorbox возьме меншую камісію і цяпер у прыярытэце для нас.