«Вельмі здаў у плане здароўя». Расказваем пра адзінага фігуранта «справы пра дзяржпераварот», які застаўся ў зняволенні — Аляксандра Фядуту

2 мая 2025 у 1746205200
Ангеліна Ліпень / «Зеркало»

Увечары 30 красавіка стала вядома, што на волю выйшаў фігурант справы «пра спробу дзяржаўнага перавароту» Юрый Зянковіч, асуджаны ў верасні 2022 года на 11 гадоў. Разам з Зянковічам тады на лаве падсудных аказаліся былая супрацоўніца ягонай мінскай фірмы Вольга Галубовіч і актывіст Дзяніс Краўчук (абаім далі 2,5 года калоніі), палітык Рыгор Кастусёў (выйшаў на волю па памілаванні ў ліпені 2024 года) і палітолаг Аляксандр Фядута. Такім чынам, з пяцярых фігурантаў справы пра спробу «захопу ўлады» за кратамі застаецца толькі Фядута, якога асудзілі на 10 гадоў калоніі. Успамінаем абставіны справы і расказваем, што вядома пра стан здароўя 60-гадовага палітвязня.

Літаратуразнаўца, які падтрымаў Лукашэнку і хутка расчараваўся ў ім

Аляксандр Фядута родам з Гродна. Сваю кар'еру пачаў з пасады настаўніка рускай мовы і літаратуры і амаль адразу занурыўся ў грамадскую дзейнасць - у 1990-м Фядуту абралі сакратаром ЦК камсамола Беларусі.

У 1994 годзе кар'ера Фядуты зрабіла новы віток - ён увайшоў у перадвыбарчы штаб Аляксандра Лукашэнкі. Пасля перамогі палітыка яго тагачасны паплечнік узначаліў упраўленне грамадска-палітычнай інфармацыі Адміністрацыі прэзідэнта. Але доўга з наваспечаным прэзідэнтам не прапрацаваў - у пачатку 1995-га пайшоў у адстаўку.

Пасля гэтага Фядута супрацоўнічаў з беларускімі і расійскімі выданнямі, такімі як «Беларуская дзелавая газета», «Маскоўскія навіны». У 2005 годзе выпусціў кнігу «Лукашэнка. Палітычная біяграфія». У анатацыі да кнігі было напісана, што ў ёй «даследуюцца перыпетыі і заканамернасці станаўлення дыктатуры ў Беларусі».

Праз пяць гадоў Аляксандр Фядута ўвайшоў у перадвыбарчы штаб апанента Лукашэнкі - кандыдата ў прэзідэнты Уладзіміра Някляева. Тады ж пасля сфальсіфікаваных вынікаў выбараў і разагнаных пратэстаў Фядута першы раз апынуўся за кратамі: яго арыштавалі 20 снежня 2010-га і змясцілі ў СІЗА КДБ. Палітолага абвінавацілі ў арганізацыі масавых беспарадкаў, пазней - у арганізацыі дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, або ўдзеле ў іх. Тады Міжнародная амністыя прызнала Фядуту вязнем сумлення.

Праз некалькі месяцаў Фядуту змянілі меру стрымання на падпіску пра нявыезд, а 20 траўня 2011 года асудзілі на два гады пазбаўлення волі ўмоўна з выпрабавальным тэрмінам два гады.

Другі раз Аляксандр Фядута апынуўся за кратамі амаль праз 10 гадоў. Ён затрымалі разам з Юрыем Зянковічам у Маскве 12 красавіка 2021 года і абвінавацілі ў спробе дзяржаўнага перавароту. Паводле версіі следства, Фядута і Зянковіч разам з Рыгорам Кастусёвым збіраліся «неканстытуцыйным» шляхам захапіць уладу ў Беларусі. Сярод абвінавачаных таксама былі Дзмітрый Шчыгельскі, Аляксандр Перапечка, Павел Кулажанка і Ігар Макар, якія знаходзіліся за мяжой.

Праз некалькі дзён пасля арышту асноўных падазраваных, 17 красавіка, Аляксандр Лукашэнка заявіў пра затрыманне групы асобаў, якія нібыта планавалі замах на яго і ягоных дзяцей, і звязаў яе са спецслужбамі ЗША.

Працэс па справе пра «змову з мэтай захопу ўлады» ў Мінскім абласным судзе пачаўся 29 ліпеня 2022 года. На той момант у гэтым абвінавачвалі толькі Зянковіча, Фядуту і Кастусёва (ч. 1 арт. 357 КК), Галубовіч і Краўчука - толькі ў «грубым парушэнні грамадскага парадку» (ч. 1 арт. 342 КК).

Зянковіч цалкам прызнаў віну. Як было заяўлена, ён таксама заключыў пагадненне са следствам, абавязаўшыся дапамагчы «выкрыць» астатніх «змоўнікаў». Аляксандр Фядута віну прызнаў часткова, Рыгор Кастусёў - не прызнаў, Вольга Галубовіч і Дзяніс Краўчук прызналі цалкам.

У верасні 2022 года суд палічыў іх віну даказанай. Юрыю Зянковічу прызначылі 11 гадоў пазбаўлення волі, Аляксандру Фядуту і Рыгору Кастусёву - па 10 гадоў. Вользе Галубовіч і Дзянісу Краўчуку - па два з паловай гады калоніі.

Аляксандр Фядута ў апошнім слове на судзе заявіў, што змова, у якой іх абвінавацілі, была арганізаваная ў выніку аператыўнага эксперыменту.

«Відаць, што стамляецца, яму цяжка»

З моманту затрымання Аляксандра Фядуты да яго першай асабістай сустрэчы з жонкай прайшло 17 месяцаў. Марына Шыбко змагла ўбачыць мужа пасля абвяшчэння прысуду, у верасні 2022 года.

- Рыхтуецца да перасылкі і калоніі, таму пастрыгся яшчэ карацей. Рэшта зубоў уражвае. З кійком, але досыць бадзёры і задаволены (відаць, таму, што ў іх лазневы дзень), - пісала яна тады ў сацсетках.

Ужо ў кастрычніку таго ж года Марына расказвала «Народнай волі» пра праблемы са здароўем у мужа. Ён усё гэтак жа хадзіў з кіем, турбаваў стан зубоў і сэрца.

- Не можа ляжаць, а гэта значыць, што не можа нармальна спаць. Гэта ўсё паўтараецца, як зімой, хаця зараз пнеўманіі няма. Сашу рабілі і рэнтген, і кардыяграмы, казаў, што нават збіраюцца праводзіць кансіліум. Але асабіста мне зразумела, што без шпіталізацыі і паўнавартаснага абследавання гэта нічога не дасць, бо ў турме няма кардыёлага. А сардэчны рытм збіты, высокі ціск… - казала Шыбко.

У канцы снежня, праз суткі пасля пераводу ў магілёўскую калонію № 15, Аляксандр Фядута трапіў у турэмную бальніцу. Як паведамляла тады крыніца «Люстэрка», на гэта пайшлі, каб «падтрымаць сэрца».

- Робяць кропельніцы, здымаюць ацёкі з ног. Умовы ў бальніцы добрыя. Гэта планавае абследаванне. Паколькі ён думае пра кніжныя бандэролі і шкадуе, што не паспеў наведаць бібліятэку, яго стан ужо лепшы. Ён не скардзіцца на недамаганне, - расказвала нашая крыніца.

Тое, як Аляксандра Фядуту прывезлі ў калонію, бачыў экс-палітвязень Ілля (імя змененае. - Заўв. рэд.), які ў той момант знаходзіўся на працы.

- Калі прыехаў у «зону», [ён] быў вельмі хворы, - расказваў наш суразмоўца. - Яго прывезлі аднаго, і я сам бачыў, як цяжка яму было ісці з гаража. Адміністрацыя адразу папярэдзіла Фядуту: калі будзе камунікаваць на палітычныя тэмы з іншымі зняволенымі, то і яго, і суразмоўцу адразу ж адправяць «да пеўняў» (зняволеных з нізкім сацыяльным статусам. - Заўв. рэд.).

У канцы студзеня 2023-га Аляксандра Фядуту выпісалі з турэмнай бальніцы, і ён змог патэлефанаваць жонцы. Марына Шыбко расказвала «Народнай волі», што размова доўжылася ўсяго тры хвіліны.

- Шчыра кажучы, я нават асабліва і не спадзявалася на гэты тэлефонны званок, усё было абсалютна нечакана. Аляксандр паведаміў, што выйшаў з бальніцы. Падлячылі яго там, трохі здароўе аднавілі, - дзялілася жонка палітолага.

Як успамінаў яшчэ адзін былы палітвязень, Ігар, што вызваліўся з ПК-15 летам 2023-га і вельмі часта перасякаўся з Фядутам у прамзоне калоніі, вясной 2023-га той выглядаў не вельмі здаровым чалавекам.

- Мы былі ў адным цэху. Аляксандр Фядута займаўся прыборкай тэрыторыі. Мы чысцілі дрот, а ён падмятаў, прыбіраў ізаляцыю, якая засталася. Было відаць, што чалавеку вельмі балюча і працаваць яму наогул нельга. Але ўсё роўна яго ганялі разам з усімі. Ужо летам нешта памянялася ў медчастцы (нібыта там змяніўся кіраўнік). Я заўважыў, што Фядуту стала значна лягчэй. Чалавек з яго атрада сказаў мне, што новая начальніца дазволіла яму насіць артапедычны абутак. Было заўважна, што ён неяк нават больш жыва забегаў. Ужо пасля вызвалення я размаўляў яшчэ з адным зняволеным, які пасля мяне выходзіў. Ён сказаў, што Фядута зноў здаў пазіцыі ў плане здароўя.

Пра пагаршэнне самаадчування палітвязня казаў і Ілля. Паводле яго, у лютым 2024-га пра гэта расказаў на той момант вязень, які нядаўна вызваліўся.

- Гэты чалавек напісаў мне, што Фядуту стварылі вельмі кепскія ўмовы, ён ледзь перасоўвае ногі, але яго ганяюць на прамзону ў любое надвор'е. І ні ўзрост, ні хвароба Фядуты не лічацца змякчальнай акалічнасцю для адпраўкі на працу. Але кажа, што ў ШІЗА яго перасталі адпраўляць.

Як расказваў экс-палітвязень Аляксей Кірэеў у верасні 2024-га, за час адседкі ён змог перакінуцца з Фядутам некалькімі словамі, хоць гэта і было вельмі строга забаронена. У іх абодвух пагоршылася здароўе, і замест працы мужчыны часам заставаліся ў атрадзе.

- Вось тады і ўдавалася трохі пагаварыць, хоць і хаваючыся. Пра сябе ён казаў каротка: «Цяжка, але трымаюся, змагаюся», - успамінаў Кірэеў. - Ведаю, што ў яго ціск, сэрца. Раней назіраў, як раніцай, калі ўсе выйшлі на працу, яму раптам станавілася кепска, хапаўся за агароджу, каб не паваліцца. Потым яго вялі ў медчастку, на тры дні давалі вызваленне ад працы, на «промцы» яго не было. Але ў іншыя дні ён мусіць працаваць - падмятае ў цэху пасля таго як працы скончацца. Відаць, што стамляецца, яму цяжка. Сам казаў, што схуднеў на 30 кілаграмаў. Дык гэта відаць - скура на ім вісіць.

3 лістапада 2024 года Аляксандр Фядута сустрэў за кратамі 60-годдзе. Пра неабходнасць ягонага неадкладнага вызвалення праз стан здароўя заяўляюць праваабаронцы: палітолаг уваходзіць у спіс людзей, якія знаходзяцца за кратамі ў асаблівай рызыцы.

Чытайце таксама