Урад Беларусі агучыў прагнозныя паказчыкі на 2023 год. Улічваючы становішча, у якім знаходзіцца эканоміка краіны, планы выглядаюць нечакана аптымістычна. Ці рэалізуюцца яны і якія для гэтага мусяць скласціся ўмовы, патлумачыў старшы навуковы супрацоўнік BEROC (Кіеў) Дзмітрый Крук.
Сцэнар урада — вяртанне да мінулага года
Па словах прэм’ер-міністра Рамана Галоўчанкі, у 2023-м рост ВУП чакаецца на ўзроўні 3,8%, інфляцыя — не больш за 7−8%, а рост рэальных даходаў насельніцтва — на 4,1%. Прыросту інвестыцый у асноўны капітал чыноўнікі чакаюць у памеры 23,3%. Экспарт тавараў і паслуг павінен павялічыцца на 5,5%.
У выпадку гіпатэтычнага дасягнення такіх паказчыкаў гэта было б вяртанне да ўзроўню даходаў 2021 года пасля падзення 2022-га, адзначае эканаміст Дзмітрый Крук. Цяпер жа, па словах эксперта, эканоміка па ўзроўні даходу адкацілася да 2017 года. Для эканомікі, якая знаходзіцца ў нармальных умовах, такія чаканні не былі б надта амбіцыйнымі. Як прыклад ён згадвае сур’ёзнае падзенне ВУП у краінах, якія ўводзілі лакдаўн у сувязі з пандэміяй каранавіруса, і далейшы рэкордны рост. Але ў Беларусі рэальнасць трохі іншая.
Пры якіх умовах эканоміка можа вырасці так, як таго чакае ўрад
Дзмітрый Крук кажа, што пры нармальнай знешнім і ўнутраным эканамічнай асяроддзі дасягнуць устаноўленых урадам паказчыкаў было б не асабліва складана. Але як эканоміку ўнутры краіны, так і знешнія ўмовы, якія ўплываюць на яе, пасля 2021 года наўрад ці можна назваць нармальнымі. Таму, на яго думку, у агучаны прагноз урад заклаў самы аптымістычны сцэнар, для рэалізацыі якога мусяць не проста сысціся ўсе зоркі, але і ўсе шчаслівыя выпадковасці.
Можна было б запярэчыць, што ў 2021 годзе аптымізм чыноўнікаў апраўдаўся, але леташнія эканамічныя поспехі Дзмітрый Крук тлумачыць працай у звыклых маштабах нафтаперапрацоўкі і калійнай галіны. Тады быў практычна свабодны экспарт астатніх тавараў ва ўмовах, калі яшчэ не працавалі санкцыі. Прыкметны ўплыў аказаў знешнегандлёвы цуд.
Цяпер умовамі для аднаўленчага росту маглі б стаць вяртанне да даваенных і дасанкцыйных аб’ёмаў перапрацоўкі нафты і вытворчасці ўгнаенняў і рост іх экспарту. Без гэтага казаць пра аднаўленне ВУП практычна не даводзіцца, адзначае эксперт.
— Ці магчыма гэта? У мяне няма адназначнага адказу. Што цяпер адбываецца з нафтаперапрацоўкай і калійнымі ўгнаеннямі — гэта таямніца за сямю пячаткамі. Бяруся выказаць здагадку, што за прагнозам урада можа стаяць надзея (або падставы) на тое, што атрымаецца збываць нафтапрадукты ў ранейшых аб’ёмах і аднавіць калі не поўны аб’ём, то частку экспарту калійных угнаенняў. У сферы нафтаперапрацоўкі, хутчэй за ўсё, ляжыць і разлік на кампенсацыю за падатковы манеўр, што дазволіць быць канкурэнтаздольнымі на расійскім рынку, альбо, абыходзячы санкцыі, праз РФ пастаўляць беларускія нафтапрадукты на новыя ці старыя рынкі.
Другі важны складнік для рэалізацыі прагнозу — аднаўленне экспарту іншых тавараў. У трэцім квартале, паводле папярэдніх ацэнак Дзмітрыя Крука, экспарт у фізічных аб’ёмах выйшаў прыкладна на 85% ад дакрызіснага ўзроўню. Імаверна, улады разлічваюць нарошчваць яго аб’ёмы, знайшоўшы рынкі збыту.
— Каб гэты разлік стаў рэальнасцю, за ім мусіць стаяць здагадка аб тым, што захаваецца спрыяльнае асяроддзе для экспарту, высокі ўзровень канкурэнтаздольнасці, забяспечаны абясцэньваннем беларускага рубля да расійскага, а таксама што расійскі рынак зможа паглынуць вялікі аб’ём нашага экспарту.
Трэці важны фактар — паляпшэнне сітуацыі з унутраным попытам, улічваючы самы сур’ёзны інвестыцыйны абвал за апошнія 10 гадоў. Як кажа эканаміст, па інвестыцыях у 2022 годзе Беларусь адкацілася да ўзроўню 2007 года.
— Чаму прадпрыемствы так мала інвестуюць? Прыватны сектар не бачыць перспектываў развіцця, затое бачыць велізарныя рызыкі, таму пазбягае інвеставання. А дзяржаўным прадпрыемствам абмяжоўваюць інвестыцыйную актыўнасць наяўныя фінансавыя абмежаванні. Каб унутраны попыт, перш за ўсё інвестыцыйны, пачаў расці так, як хоча ўрад, мусіць змяніцца карціна ў галаве ў прыватнага сектара, а дзяржаўны павінен рэзка палепшыць свой стан. Што магчыма толькі за кошт экспарту.
Наколькі рэалістычнае выкананне ўсіх гэтых фактараў
Прагноз урада можа спраўдзіцца толькі ў выпадку, калі ўсе названыя вышэй фактары рэалізуюцца. Але ў магчымасці выканання кожнага з іх у эксперта ёсць сумневы.
— Калі мы гаворым пра нафтаперапрацоўку, ёсць сумневы, што яна будзе даваць доступ на свой рынак або ці будуць устойлівымі схемы абыходу экспарту праз расійскія парты ў тым выпадку, калі пачнуць дзейнічаць нафтавыя санкцыі супраць Расіі. Яшчэ адно пытанне — ці будзе устойлівым экспарт калійных угнаенняў. Нават калі ёсць папярэднія дамоўленасці пра доступ у расійскія парты, тут важна, што будзе з цэнамі на калійныя ўгнаенні. Калі яны будуць зніжацца, ці змогуць вытворцы дазволіць сабе такую дарагую лагістыку? — кажа Дзмітрый Крук.
З вялікай імавернасцю спрыяльнае асяроддзе цэнавай канкурэнтаздольнасці, якое дапамагала беларускаму экспарту ў мінулым і гэтым гадах, у 2023 годзе пачне выпарацца, працягвае эксперт. Расійскі рубель будзе абясцэньвацца да даляра, таму што міне расійскі гандлёвы цуд гэтага года, які сфармаваўся дзякуючы высокім аб’ёмах экспарту і падзеннем імпарту. Калі сёння, карыстаючыся вілкай у цэнах паміж Беларуссю і Расіяй, можна прадаць туды ледзь не любы тавар, то ў 2023-м зрабіць гэта будзе ў разы складаней.
Эксперт не бачыць і перадумоваў для росту інвестыцый, таму што давер прыватнага сектара і яго вера ў перспектывы эканомікі застануцца слабымі. «Наўрад ці яго зможа пераканаць зарад бадзёрасці ад Рамана Галоўчанкі», — кажа ён.
— Можна дапусціць нейкае непрацяглае аднаўленне і паскораны рост інвестыцый у выпадку змякчэння манетарнай палітыкі. Але адваротным бокам медаля стане паскарэнне інфляцыі, — дапаўняе эканаміст і робіць заключэнне: — Сказаць, што імавернасць гэтых чароўных раскладаў нулявая, я не магу. Але яна зусім невялікая. У нармальныя часы вяртанне да ранейшага ўзроўню магло быць рэалістычнай задачай. Але цяпер дапушчэнні, якія напэўна ляжаць у аснове гэтага прагнозу, у большасці выпадкаў альбо беспадстаўныя зусім, альбо імавернасць іх рэалізацыі вельмі невялікая. Адпаведна, гаварыць пра аднаўленне ў такіх маштабах не даводзіцца.
Больш за тое, эканаміст не выключае далейшага падзення эканомікі. «Патэнцыйнае дно цалкам можа стаць рэальнасцю», — лічыць ён. Але ўдакладняе, што казаць пра нейкі відавочны сцэнар даволі складана, улічваючы вялікую няпэўнасць.
