Ужо заўтра, 18 жніўня, Літва закрые два пункты пропуску на мяжы з Беларуссю. А ў канцы месяца міністры Польшчы і краін Балтыі абмяркуюць усе дэталі агульнага плана па сінхронным закрыцці памежных пунктаў з нашай краінай у выпадку крызісаў. Наколькі рэальнае такое развіццё падзей? Як гэта можа паўплываць на Аляксандра Лукашэнку і ці ўплывае цяпер? Ці стане палітык шукаць спосабы адкрыць межы? «Люстэрка» задало гэтыя пытанні палітычным экспертам.
«Лукашэнка ўжо не з’яўляецца роўным актарам разам з Расіяй і нават ПВК Вагнера»
Ускосныя сігналы таго, што закрыццё межаў уплывае на Лукашэнку, відаць ужо цяпер, лічыць палітолаг і дырэктарка Цэнтра новых ідэй Леся Руднік. Да іх яна адносіць заяву палітыка 11 жніўня пра тое, што «з палякамі трэба размаўляць», і ягонае даручэнне прэм’ер-міністру Галоўчанку наладзіць з імі адносіны.
— Гэта быў такі дыпламатычны сігнал, якраз пасля заявы [Литвы], што на парадку дня — тэма закрыцця межаў. Думаю, што ён ці то дзейнічае па старой звычцы, ці то хапаецца за апошні шанец і спрабуе падаваць знакі зацікаўленасці ў тым, каб гэтага не адбывалася, — лічыць экспертка. — Пры гэтым я думаю, што нейкіх глабальных змен не будзе. У тым плане, што Лукашэнка не гатовы абмяркоўваць вызваленне палітвязняў ці нешта яшчэ ўзамен на незакрыццё межаў. Тым больш што гэтае рашэнне звязанае не з палітычнымі зняволенымі, а ў першую чаргу з пераездам ПВК Вагнера ў Беларусь і вельмі смелымі і нахабнымі ў нейкім сэнсе заявамі пра тое, што «Вагнер гатовы і да мяжы даехаць». Я думаю, за такімі правакацыямі ўважліва сочаць. Зразумела, што ў Лукашэнкі няма гэтай карты ў руках, ён не можа зрабіць так, каб ПВК Вагнера сышла з Беларусі. Бо ўжо не з’яўляецца роўным актарам нароўні з Расіяй і нават самой ПВК.
Паводле Руднік, у такой сітуацыі палітык хутчэй за ўсё не здольны паўплываць і на прысутнасць у Беларусі расійскіх вайскоўцаў і спыніць дапамогу, якую дае Расіі пачынаючы з лютага 2022 года. І наступствы поўнага закрыцця мяжы, калі яно адбудзецца, могуць прывесці да пагаршэння адносін з электаратам, на якое будзе складана паўплываць.
— Я б ставіла на тое, што Лукашэнка ў гэтай сітуацыі страціць сваю перфарматыўную легітымнасць, заснаваную на задавальненні базавых патрэбаў электарату. Яна звязаная са спробамі захаваць у краіне стабільнасць і дабрабыт, даць людзям магчымасць хаця б з’ездзіць у памежжа Польшчы і Літвы. І вось гэтая легітымнасць будзе трошкі падарваная, бо рашэнне пра закрыццё межаў больш адаб’ецца на беларусах, у тым ліку на жыхарах памежжа, чым на жыхарах ЕС. Таксама яго адчуюць беларусы, якія раней не думалі пра палітыку і эканоміку, карыстаючыся тым, што можна выехаць у суседнюю краіну, купіць там нешта танней, падарожнічаць у цікавейшыя месцы. І тады поўнае закрыццё межаў можа стаць першым сур’ёзным падрывам легітымнасці Лукашэнкі з 2020 года. Таму, думаю, мы можам чакаць, што ён будзе спрабаваць неяк апраўдацца за гэтае рашэнне, растлумачыць, чаму так адбылося і што рабіць.
Экспертка адзначае, што ў такім выпадку Лукашэнка зможа зрабіць няшмат. З пункту гледжання эканамічнай сітуацыі давядзецца рэструктураваць гандлёвыя адносіны і зноў арганізоўваць імпарт і экспарт. А з пункту гледжання палітычнай — наладзіць кантакт са сваёй аўдыторыяй.
— Падазраю, што калі б у нейкім уяўным сцэнары Лукашэнка адпусціў большую колькасць палітвязняў, магчыма, пачаўся б дыялог што да адкрыцця межаў, — разважае суразмоўніца. — Але пакуль я не бачу, што Лукашэнка гатовы гэта зрабіць. І што Еўрасаюз гатовы пра гэта размаўляць. Такога прэцэдэнту не было. Думаю, у тым ліку мы можам чакаць і радыкалізацыі рыторыкі, калі будзе прынятае рашэнне пра закрыццё пунктаў пропуску. Лукашэнка можа ўжо не гуляць у пацяпленне адносін, а наадварот, зноў вінаваціць Польшчу і Літву ва ўсім, што наогул адбываецца вакол Беларусі, у падрыхтоўцы атак і гэтак далей. Але гэта хутчэй не пра дзеянні, а пра рыторыку. Я не думаю, што беларускі рэжым і асабліва Лукашэнка гатовы пайсці на вызваленне палітвязняў ці памяншэнне рэпрэсій.
Поўнае закрыццё мяжы, на думку дырэктаркі Цэнтра новых ідэй, у найбліжэйшыя месяцы наўрад ці здарыцца, бо Польшча, Літва і Латвія не будуць гатовыя цалкам адгарадзіцца ад нашай краіны.
— Але рабіць прагнозы ў нашай сітуацыі досыць складана, улічваючы, што Літва апошнім часам агучыла досыць нечаканыя і радыкальна супрацьлеглыя палітычныя заявы ў параўнанні з 2020 годам. Таму можна чакаць чаго заўгодна, — заключае Леся Руднік.
«Гэта, хутчэй, чарговы сігнал афіцыйнаму Мінску, не больш»
З тым, што поўнага закрыцця межаў з Беларуссю з боку Польшчы і краін Балтыі хутчэй за ўсё не здарыцца, згодны і палітычны аналітык Валерый Карбалевіч. Эксперт упэўнены, што ў гэтым пытанні пакуль што нават няма чаго абмяркоўваць:
— Такія пагрозы [закрыцць межы] гучалі з боку Польшчы і Літвы ўжо неаднаразова. А калі яны агучваюцца часта, але не рэалізуюцца на практыцы, гэта перастае працаваць. Цалкам закрыць праезд можна толькі пры ўмове нейкага рэзкага абвастрэння, сілавога сутыкнення. Бо гэта не проста мяжа Беларусі і Літвы, Беларусі і Польшчы. Гэта мяжа паміж Еўропай і Усходам, праз яе ідуць транзітныя грузы з краін Усходу, з Расіі, Казахстана, Кітая. І ідуць яны не толькі ў Польшчу і Літву, а і далей у краіны Еўрапейскага саюза. То-бок такое рашэнне закранае інтарэсы досыць вялікай колькасці дзяржаваў, прычым вельмі моцных і ўплывовых. Таму не думаю, што без кансультацый з Брусэлем Літва і Польшча могуць наважыцца на такія крокі. Гіпатэтычна, вядома, можна абмяркоўваць любыя сцэнары. Але калі ўсё застанецца на цяперашнім узроўні канфлікту, не будзе эскалацыі, я не думаю, што мяжа будзе перакрытая.
Сустрэчу міністраў краін Балтыі і Польшчы 28 жніўня аналітык не лічыць доказам таго, што рашэнне закрыць межы могуць сапраўды прыняць.
— Так, будзе сустрэча, на якой абмяркуюць нейкія планы. Ад абмеркавання да рэалізацыі дыстанцыя досыць вялікая, — тлумачыць Карбалевіч. — Я думаю, што гэта хутчэй дэманстрацыя, чарговы сігнал афіцыйнаму Мінску, чарговае папярэджанне, не больш. На маю думку, пакуль да гэтага так ставяцца і ў Мінску, і ў Варшаве, і ў Вільнюсе, і ў іншых сталіцах. А калі казаць пра закрыццё двух пераходаў, якое адбудзецца ў пятніцу [18 жніўня], то думаю, што гэта ніяк не паўплывае на Лукашэнку і ягоную палітычную лінію. Скажам так, гэта недастаткова моцныя рычагі ўплыву, якія маглі б заахвоціць яго нейкім чынам памяняць палітыку. Да таго ж чатыры іншыя пункты застануцца, будзе адбывацца транзіт. Ну так, будуць большыя чэргі на іншых пераходах. Але не думаю, што гэта моцна хвалюе Лукашэнку.
Яшчэ адным доказам таго, што эскалацыі канфлікту (а значыць, і поўнага закрыцця межаў) не будзе, суразмоўца бачыць дастаткова міралюбныя выказванні Аляксандра Лукашэнкі 11 жніўня.
— На адрас Польшчы гучала, што «мы гатовыя дамаўляцца», а прэм’ер-міністру ён даручыў дамовіцца з палякамі. Мяркуючы з гэтай рыторыкі, не думаю, што сёння беларускія ўлады рыхтуюцца да нейкай эскалацыі і нейкага абвастрэння, — адзначае Карбалевіч. — ПВК Вагнера знаходзіцца на нашай тэрыторыі пад кантролем беларускіх уладаў, і нейкіх самастойных дзеянняў яны ў сённяшніх умовах рабіць не могуць.
Больш міралюбная рыторыка, чым звычайна гучыць з вуснаў Лукашэнкі, на думку эксперта, выкліканая не толькі рызыкай поўнага закрыцця межаў, але і сукупнасцю некалькіх фактараў:
— Я думаю, гэта вынік комплексу прычын. І тых пагрозаў, якія гучаць з боку Польшчы і Літвы. І, магчыма, прыезду міністра абароны Кітая ў Беларусь. Таму што кітайскія грузы таксама ідуць праз беларуска-польскую мяжу, і такі падарунак госцю, як закрыццё ўсіх прапускных пунктаў, быў бы не вельмі добрым. Але я не думаю, што палітычная лінія Лукашэнкі цяпер зменіцца. Ён будзе перыядычна рабіць акцэнт то на міралюбную рыторыку, то на агрэсіўную. То ўзмацняць гібрыдныя атакі на межах з дапамогай мігрантаў, то паслабляць іх. Пакуль захоўваецца цяперашні ўзровень канфрантацыі, я не чакаю нейкіх сур’ёзных пераменаў у двухбаковых адносінах, у тым ліку што да мяжы.
Чытайце таксама
