У лютым наступнага года ў Беларусі павінен прайсці рэферэндум па зменах у Канстытуцыю. Сярод іх і «замацаванне ролі Усебеларускага народнага сходу». Юры Дракахруст лічыць, што зьяўленьне такога органу верне Беларусь у 90-ыя гады, калі ў краіне існавала фактычнае двоеўладдзе.
Сустрэча Аляксандра Лукашэнкі з рабочай групай па дапрацоўцы праекта Канстытуцыі не ўнесла яснасьці ў пытаньне, якая ж мадэль дзяржаўнага ладу будзе прапанаваная ў новай Канстытуцыі.
Напярэдадні папярэдніх канстытуцыйных рэферэндумаў — у 1996 і 2004 гадах — было ясна, чаго хоча на іх і ад іх атрымаць іх ініцыятар. У 1996 годзе — сканцэнтраваць уладу ў руках кіраўніка дзяржавы, у 2004 годзе — даць магчымасьць дзеючаму прэзыдэнту пераабірацца зноў і зноў.
Мэты не ўсімі і тады, і зараз ухваляемыя, але ясныя і выразныя. І сфармуляваныя задоўга да дня рэфэрэндуму.
Цяпер менш чым за чатыры месяцы да рэфэрэндуму нічога не зразумела.
4 лістапада Лукашэнка сфармуляваў галоўныя задачы канстытуцыйных зьменаў — «замацаваньне ролі Ўсебеларускага народнага сходу, пераразьмеркаваньне паўнамоцтваў паміж органамі дзяржаўнай улады, захаваньне збалансаванасці дзяржапарату». Пры гэтым ён падкрэсьліў, што нельга «ні ў якім разе разбураць існуючую ў Беларусі сыстэму ўлады».
Ну дык калі роля УНС зьмяняецца і істотна, то сыстэма ўлады моцна зьмяняецца і ў нейкім сэнсе разбураецца.
Ці мяркуецца, што пасьля рэфэрэндуму адбудуцца прэзыдэнцкія выбары і Лукашэнка на іх не пойдзе? Калі так, то ці зьбіраецца ён у такім выпадку ўзначаліць УНС?
Адказаў на гэтыя пытаньні не прагучала. Прагучала толькі сарамлівае «Усебеларускі народны сход уводзіцца не таму, што нехта з прысутных або дзеючы прэзыдэнт проста рвецца на гэтую пасаду». Дык там, аказваецца, і нейкая пасада прадугледжана.
А што не рвецца — дык паводле словаў Лукашэнкі ён і на пасаду прэзыдэнта ў 2020 годзе не рваўся, проста «любімую не аддаваў».
Калі прапануецца схема: Лукашэнка — кіраўнік УНС, а прэзыдэнтам становіцца нейкая іншая асоба, то варта заўважыць, што яна да болю нагадвае палітычны лад краіны ў пачатку «ліхіх дзевяностых», калі вышэйшай службовай асобай дзяржавы быў сьпікер парлямэнту (тады Станіслаў Шушкевіч), і быў кіраўнік ураду, прэм’ер (тады Вячаслаў Кебіч).
Вельмі падобна: ёсьць кіраўнік нейкага калектыўнага шматлюднага органа ўлады (старшыня УНС) і кіраўнік выканаўчага апарату (прэзыдэнт).
Такая пятля часу, вяртаньне Лукашэнкі ў дні палітычнай маладосьці.
Тагачасная сыстэма ўлады і тады не лічылася аптымальнай і эфэктыўнай. Яна была недарэчным рэліктам савецкай сыстэмы. Недарэчным таму, што ў СССР стрыжнем палітычнай сыстэмы была КПСС і рэальнымі мэханізмамі ўлады былі партыйныя мэханізмы. І там наяўнасьць фармальнага кіраўніка дзяржавы — старшыні Вярхоўнага Савету — і прэм’ера ніякіх асаблівых дысфункцыяў не спараджала.
Канстытуцыя постсавецкай Беларусі 1994 года гэтую сыстэму зьмяніла, канстатаваўшы яе неэфэктыўнасьць у новых умовах. З гэтай канстатацыяй тады быў згодны і дэпутат Аляксандр Лукашэнка.
Ці наўрад такое вяртаньне ў мінулае стане эліксірам маладосьці для яго зараз.
Для пратэстнай часткі грамадзтва гэта будзе зусім не тым, чаго б яна хацела. Але і для прыхільнікаў Лукашэнкі гэта не стане выкананьнем іх жаданьняў.
Улада ўвесь час палохае грамадзтва вяртаньнем «ліхіх дзевяностых», успаміны аб якіх і праўда амбівалентныя, а ў ляялістаў амаль пагалоўна вельмі змрочныя.
А тут сама ўлада прапануе гэтае вяртаньне.
Магчыма, яна і сама ўсьведамляе гэтую злавесную для яе гістарычную аналёгію. Таму канстытуцыйная рэформа на гэты раз і праводзіцца ў рэжыме спэцапэрацыі, пад покрывам таямніцы, у тумане супярэчлівых заяваў і недагаворак.